Citius Advocaten Logo
Citius Advocaten Logo

Wie is aansprakelijk voor schade veroorzaakt wegens Corona?

25 maart 2020

Overheden en bedrijven nemen steeds verdergaande maatregelen om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. In het economisch verkeer heeft dit tot gevolg dat veel bedrijven schade lijden. De oorzaak hiervan is geen alledaagse. Daarom is het voor veel bedrijven die worden getroffen door deze crisis de vraag waar de aansprakelijkheid voor die schade ligt. In deze bijdrage gaan wij op die vraag nader in.

Komt een partij een juridische verplichting niet na, dan is uitgangspunt dat die partij de schade dient te vergoeden die zijn contractuele wederpartij daardoor lijdt. Een uitzondering hierop vormt de situatie waarin er sprake is van juridische “overmacht”: het is voor het bedrijf onmogelijk om de verplichting na te komen en daarom is het bedrijf niet aansprakelijk. In sommige gevallen kan bij overmacht de overeenkomst worden ontbonden en dan dienen reeds verrichte prestaties in beginsel ongedaan gemaakt te worden. Ook kan het leerstuk van onvoorziene omstandigheden uitkomst bieden.

Overmacht op grond van de overeenkomst: force majeure

Partijen spreken in commerciële contracten vaak af in welke situaties er sprake is van overmacht. In deze “force majeure-clausules“ benoemen zij de situaties wanneer een beroep op overmacht mogelijk is. Denk aan stakingen, weersomstandigheden of een oorlog. Leveranciers hebben een belang bij een zo ruim mogelijke force majeure-clausule.

Hebben partijen een dergelijke force majeure-clausule opgenomen in een contract dan dient op basis van die regeling te worden bepaald of er sprake is van overmacht en wat de gevolgen van een dergelijke overmachtsituatie zijn.

Benoemt de overeenkomst bijvoorbeeld “quarantaine-maatregelen“ (werknemers die geen werkzaamheden kunnen verrichten) en “door de overheid opgelegde restricties“ als gevallen van overmacht, dan zouden die in het voordeel van de leverancier zo kunnen worden uitgelegd dat een beroep kan worden gedaan op overmacht en de leverancier daarom niet aansprakelijk is voor de schade.

Partijen spreken in commerciële contracten vaak af in welke situaties er sprake is van overmacht.In deze “force majeure-clausules“ benoemen zij de situaties wanneer een beroep op overmacht mogelijk is.

Overmacht op grond van de wet

Niet altijd benoemen partijen in het contract wanneer er wel of niet sprake is van overmacht. In die situatie dient aan de hand van de wet gekeken te worden of een beroep op overmacht mogelijk is indien een partij als gevolg van het corona-virus niet kan nakomen. Let bij internationale contracten goed op welk recht van toepassing is. Naar Nederlands recht geldt het navolgende.

Bepalend is of het (tijdelijk) onmogelijk is om na te komen, waarbij alle omstandigheden van het geval relevant zijn. Een leverancier die wegens corona-maatregelen van de Nederlandse overheid onmogelijk meer kan leveren, zal naar onze mening een beroep kunnen doen op (wettelijke) overmacht, voor zover hij die coronamaatregelen niet kon voorzien op het moment dat hij de overeenkomst aanging. Deze leverancier zal niet aansprakelijk zijn voor de schade die zijn afnemers lijden. Wel kunnen zijn afnemers de mogelijkheid van ontbinding hebben – zie verder hieronder.

Dit kan overigens anders zijn indien de leverancier doordat hij een beroep doet op overmacht in een voordeligere situatie terechtkomt dan wanneer hij zijn verplichtingen gewoon was nagekomen (bijvoorbeeld door een hogere uitkering van de verzekering). Dan heeft de afnemer recht op vergoeding van zijn schade tot maximaal de hoogte van dit voordeel.

Ontbinding

Doet de leverancier terecht een beroep op overmacht richting zijn afnemers, dan hebben deze afnemers het recht om de overeenkomst met de leverancier te ontbinden (kijk goed of dit niet in de overeenkomst of algemene voorwaarden is uitgesloten). Ontbinding van de overeenkomst heeft in beginsel tot gevolg dat hetgeen op grond van de overeenkomst al is gedaan, ongedaan moet worden gemaakt als de daar, tegenoverstaande prestatie nog niet is verricht. Afnemers die een voorschot betaald hebben, maar niet geleverd hebben gekregen, dienen dan alsnog hun geld terug te krijgen.

Let bij internationale contracten goed op welk recht van toepassing is. Naar Nederlands recht geldt het navolgende.

Onvoorziene omstandigheden

Voor veel leveranciers geldt dat zij ondanks de corona-maatregelen wel kunnen leveren, maar dat de klant deze leveringen niet meer wil afnemen. Denk aan de (vele) toeleveranciers van horecazaken en evenementen die van overheidswege gesloten zijn respectievelijk geen doorgang vinden. Ook zijn er leveranciers die nog wel kunnen leveren, maar waarvoor de transportkosten door de corona-crisis te hoog zijn geworden om dat nog rendabel te maken.

In deze situaties speelt overmacht geen rol: de leverancier kan in beginsel gewoon leveren en de afnemer kan afnemen. Er is echter wel sprake van schade: de afnemer neemt een levering af waar die niets aan heeft maar wel voor moet betalen of de leverancier krijgt de kosten van de door de afnemer niet afgenomen levering niet terug

Uitgangspunt is: afspraak = afspraak. De coronacrisis betreft echter een uitzonderlijke omstandigheid die niemand, niet de afnemer en ook niet de leverancier, heeft kunnen voorzien. In deze situatie kan een partij op grond van de redelijkheid en billijkheid de andere partij verzoeken opnieuw te gaan onderhandelen over het gesloten contract om een oplossing te vinden die voor beide partijen acceptabel is.

Mocht dat niet tot resultaat leiden, dan bestaat de mogelijkheid om naar de rechter te stappen. Het recht biedt de mogelijkheid voor de rechter om in uitzonderlijke gevallen een overeenkomst (geheel of gedeeltelijk) te wijzigen of te ontbinden. Er dient dan sprake te zijn van onvoorziene omstandigheden die zo nadelig zijn voor een partij dat het onaanvaardbaar zou zijn om het contract niet te wijzigen. De omstandigheden moeten door de contractspartijen niet al in het contract zijn verdisconteerd en buiten het normale ondernemersrisico vallen. In de corona-crisis zal sneller aan die vereisten zijn voldaan.

Tot slot

De corona-cisis heeft voor veel ondernemingen vergaande gevolgen. Die ondernemingen moeten niet vergeten dat die vergaande gevolgen veroorzaakt zijn door een buitengewone, uitzonderlijke situatie. In dergelijke situaties biedt het recht handvatten aan onevenredig zwaar getroffen ondernemingen. Een beroep op overmacht, ontbinding of onvoorziene omstandigheden kunnen deze ondernemingen helpen om een deel van de aansprakelijkheid op de contractuele wederpartij af te wentelen.